De maatschappelijke positie van Architecturalia
Architecturalia ziet het als haar taak de potenties van ‘het veld’ ten volle te benutten. Dat doet zij door naast het aan de universiteiten ondergebrachte onderzoek en het wetenschappelijk werk daarbuiten optimaal tot zijn recht te laten komen. Bij onderzoek buiten de universiteiten bemiddelt Architecturalia tussen opdrachtgevers en uitvoerders. De Stichting garandeert dat onderzoekers hun werk onafhankelijk van opdrachtgevers en financiers kunnen uitvoeren. Daarmee voorziet het in een lacune. Universiteiten kunnen onmogelijk voldoen naar de grote en groeiende maatschappelijke vraag naar architectuur- en stedenbouwhistorisch onderzoek dat nochtans aan hoge wetenschappelijke eisen moet voldoen. Om tegemoet te komen aan deze vraag kiest Architecturalia ervoor om meer dan voorheen te handelen op grond van beleidsmatige voornemens en zelfstandig projecten te entameren, in plaats van alleen uit spontane opportuniteit.
Architecturalia maakt gebruik van de diensten van een groeiende populatie van academisch gevormde architectuurhistorici – de vrijgevestigde architectuurhistoricus is inmiddels meer dan een incident. De activiteiten van een bescheiden kern van creatieve historici heeft een nieuw soort toegepast onderzoek ontstaan, niet zelden gefinancierd vanuit filantropisch gemotiveerde ontwerpbureaus en stichtingen. Met name het genre van de kritische monografie van een oeuvre of typologische categorie beleeft daardoor op dit moment een vitale periode, die geheel buiten het gevestigde academische milieu om veroorzaakt is.
Architecturalia kan op basis van het Beleidsplan eigen onderzoek entameren, maar accommodeert daarnaast onderzoek van derden. In de eerste plaats instituties: een overheidsdienst (ruimtelijke ordening, cultuur, monumentenzorg), een zelfstandig bestuursorgaan (een fonds dat werkt in opdracht van het Rijk), of het maatschappelijk middenveld (een branche-organisatie, een filantropische stichting of vereniging). In de tweede plaats particulieren, met name een particulier ontwerpbureau, met een inhoudelijk of commercieel gemotiveerde behoefte aan architectuurhistorische expertise.
Architecturalia ambieert een hoogwetenschappelijk niveau. Bij meer ambitieuze projecten wordt daarom een leescommissie van terzake deskundigen ingesteld, die de taak heeft de kwaliteit van het manuscript te bewaken. Architecturalia staat borg voor de wetenschappelijke onafhankelijkheid van het door haar geëntameerde onderzoek. Financiers zijn daarom uitsluitend vertegenwoordigd in de leescommissie en hebben daarbuiten geen directe invloed op het manuscript. Hetzelfde geldt in voorkomende gevallen voor de vertegenwoordigers van de instellingen die het onderwerp van een bepaalde publicatie vormen.