De maatschappelijke positie van Architecturalia
Architecturalia stelt zich ten doel om architectuur- en stedenbouwhistorisch onderzoek te het bevorderen en stimuleren door middel van schrijfopdrachten, leidend tot publicaties. Om dit streven kracht bij te zetten ziet Architecturalia het als haar taak de potenties van ‘het veld’ ten volle te benutten. Dat doet zij door naast het aan de universiteiten ondergebrachte onderzoek en het wetenschappelijk werk daarbuiten optimaal tot zijn recht te laten komen. Kwaliteit en onafhankelijkheid dienen te zijn gewaarborgd. Universitair en buitenuniversitair werk worden gezien als complementair. Architecturalia bemiddelt in de markt van het buitenuniversitaire onderzoek, tot stand komend in particuliere opdracht, onafhankelijk van enig academisch onderzoeksprogramma. Er is reden om aan te nemen dat dit vrije onderzoek op dit moment een ontwikkelingspotentieel heeft neigend naar hoogconjunctuur. Die hoogconjunctuur hangt samen met een steeds duidelijker aan het licht komende maatschappelijke vraag. Om tegemoet te komen aan deze vraag kiest Architecturalia er nu voor om meer dan voorheen te handelen op grond van beleidsmatige voornemens en zelfstandig projecten te entameren, in plaats van alleen uit spontane opportuniteit.
In de huidige planningscultuur wordt van ontwerpbureaus meer verwacht dan het leveren van een getekend ontwerp. De oprichting van onderzoeksafdelingen op ontwerpbureaus illustreert een toenemende belangstelling voor programmatisch en contextueel onderzoek, waaraan onder andere door architectuurhistorische expertise invulling kan worden gegeven. Bij overheidsorganen is die belangstelling er evenzeer, onder andere vanwege de verplichtingen die samenhangen met de uitvoering van cultuurhistorische effectrapportages. Bovendien wordt in toenemende mate het belang van vernieuwend onderzoek erkend in complexe stadsvernieuwingsoperaties, die alleen door de vanouds bekende monumentenzorg-deskundigen onvoldoende ondersteund kunnen worden.
Belangstelling kan leiden tot onderzoeksopdrachten. Deze opdrachten kunnen op verschillende manieren worden uitgevoerd. Inmiddels is er een groeiende populatie van academisch gevormde architectuurhistorici actief buiten het academische verband en is de vrijgevestigde architectuurhistoricus meer dan een incident. Er is perspectief op interessante mengvormen tussen ontwerp en onderzoek, uit te voeren in particuliere opdrachtsituaties. Ontwerpers tonen zich ontvankelijk voor contextuele, bijvoorbeeld historische, informatie die niet rechtstreeks van nut hoeft te zijn voor de tekening, historici verkennen andere intellectuele vormen dan de traditionele descriptieve. Met de activiteiten van een bescheiden kern van creatieve historici is een nieuw soort toegepast onderzoek ontstaan, niet zelden gefinancierd vanuit filantropisch gemotiveerde ontwerpbureaus en stichtingen. Met name het genre van de kritische monografie van een oeuvre of typologische categorie beleeft daardoor op dit moment een vitale periode, die geheel buiten het gevestigde academische milieu om veroorzaakt is.
Architecturalia wil op een creatieve manier bemiddelen in de vrije markt om de hoogconjunctuur dichterbij te brengen, door middel van zowel autonoom als toegepast (beleidsondersteunend) onderzoek. Overeenkomstig haar doelstellingen hanteert de Stichting het hierbij gepresenteerde Beleidsplan als richtinggevend voor de verdere ontplooiing van haar werkzaamheden. Architecturalia bemiddelt tussen initiatiefnemers c.q. financiers, en uitvoerders. Wat voor soort initiatiefnemer onderscheidt Architecturalia? In de eerste plaats instituties: een overheidsdienst (ruimtelijke ordening, cultuur, monumentenzorg), een zelfstandig bestuursorgaan (een fonds dat werkt in opdracht van het Rijk), of het maatschappelijk middenveld (een branche-organisatie, een filantropische stichting of vereniging). In de tweede plaats particulieren, met name een particulier ontwerpbureau, met een inhoudelijk of commercieel gemotiveerde behoefte aan architectuurhistorische expertise. De uitvoerder is een professionele, doorgaans academisch gevormde, auteur: een architectuurhistoricus of –criticus, een schrijvende ontwerper. Architecturalia creëert voor elke publicatie een platform dat de uitvoerder wetenschappelijke begeleiding aanbiedt, die steeds op het onderwerp is toegesneden, zijn onafhankelijkheid ten opzichte van initiatiefnemers c.q. financiers waarborgt en continuïteit van de wetenschappelijke productie garandeert. Naast de hierboven genoemde initiatiefnemers kan Architecturalia ook zelf het voortouw voor projecten nemen. In dat geval bemiddelt zij bij het verzorgen van de nodige financiële middelen, uiteraard zonder te tornen aan de uitgangspunten (kwaliteit en onafhankelijkheid).
Het is niet vanzelfsprekend dat het initiatief voor enig project steeds bij een vrager ligt. Mogelijk loopt een aanbieder rond met het beste idee voor een uit te voeren project en wordt daar naderhand een vrager bijgezocht. Mogelijk ook is het Architecturalia, die als bemiddelende instantie het initiatief neemt om een project tot stand te brengen en op zoek gaat naar geschikte vragers en aanbieders. Architecturalia is onder geen beding zelf de vrager of de aanbieder.